مقدمه
امنیت غذایی زیر بنای امنیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور است و از ارکان حکمرانی خوب و عادلانه به شمار میرود. با این نگاه، حقوق نسلهای آینده از طریق حفاظت از منابع پایه تولید و بهرهبرداری پایدار از این منابع مدنظر قرار میگیرد. باید توجه داشت که در طول تاریخ، ظهور و افول تعدادی از تمدنها و سیطره آنها متکی بر تأمین غذا بود؛ و امروزه نیز غذا همین کارکرد سیاسی- امنیتی را در قالبی نوین برعهده دارد و استیلای حاکمیتی از نقش غذا بهعنوان بازیگری مهم در عرصه جهانی بهره میگیرد. امنیت غذایی زمانی بهدست میآید که همه مردم همواره به غذای کافی، سالم و مغذی، دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته باشند و این غذا نیازهای فرد برای یک زندگی سالم و فعال را فراهم سازد.
تعاریف اختصاصی
امنیت غذایی عبارتست از دسترسی فیزیکی، اقتصادی و عادلانه همه مردم در طول زندگی به غذای کافی، سالم و مغذی برای برخورداری از یک زندگی سالم و فعال.
- پایان‌نامه‌های مرتبط با محورهای امنیت غذایی
- طرحهای پژوهشی مرتبط با محورهای امنیت غذایی
- اختراعات مرتبط با محورهای امنیت غذایی
برخی از فعالیتهای انجام شده دبیرخانه امنیت غذایی
امنیت غذایی عبارتست از دسترسی فیزیکی، اقتصادی و عادلانه همه مردم در طول زندگی به غذای کافی، سالم و مغذی برای برخورداری از یک زندگی سالم و فعال.
تدوین اهداف کلی و اولویت‌ها
پس از ابلاغ بودجه امنیت غذایی در سال 1401، گزارشهای کلان و ملی حوزه امنیت غذایی که توسط بخشهای مختلف تهیه شده بود مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس، اهم برنامههای این طرح در 8 زیر بخش آب و خاک؛ محیط زیست و منابع طبیعی؛ بهداشت؛ زراعت، باغبانی و گیاهپزشکی؛ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی؛ دام، طیور و آبزیان؛ صنایع و ماشین آلات و سیاستگذاری و اجرا تدوین شد. اهم موارد مربوط به هر یک از این بخشها، در قالب زیراهداف مد نظر قرار گرفت. شمای کلی این هدف گذاری به پیوست میباشد. براساس هدفگذاری انجام شده، اولویتهای مورد نظر به شرح ذیل تهیه شد:
1-1- تبیین پتانسیل امنیت غذایی در کشور
- بررسی وضعیت نهادههای تولید در شرایط فعلی و آینده
- شناسایی عوامل موثر در ایجاد شکاف تولید محصولات مختلف
- تحلیل پتانسل تولید غذا با رفع شکافهای موجود
- نقش ساختارها، سیاستگذاریها و برنامههای توسعه
- اهمیت رویکرد همبست آب، خاک، انرژی و غذا
1-2- بررسی اهمیت تعاملات ملی و بینالمللی در امنیت غذایی
- تببین وضعیت فعلی و شناسایی پتانسیلهای تجارت غذا
- ابعاد اقتصادی- اجتماعی تجارت آب و غذا
- شناسایی پتانسیلهای سیاستهای کلان ملی و بینالمللی
- بهینهسازی تعاملات بر اساس بهرهبرداری بهینه از منابع
- تببین نقشه راه تجارت غذا
- ارایه قوانین و مقررات و سیاستهای مرتبط
1-3- برقراری امنیت غذایی با ایجاد و توسعه زیرساختهای بهره برداری پایدار از منابع کشاورزی
- رقابتپذیری بینالمللی با اتکا به دانش بومی در صنعت غذا
- توسعه توانمندی‌های فناورانه در نقاط کلیدی زنجیره غذایی
- رفع نیازهای استراتژیک و اساسی تولیدات کشاورزی و محصولات غذایی به صورت پایدار و بهره ور
- توسعه محصولات فراسودمند غذایی و پروبیوتیک‌ها
- ردیابی و ارزیابی بقایای آنتی‌بیوتیک‌ها و سموم قارچی و آفت‌کش‌ها و روش‌های کاهش میزان آن
- تولید منابع غذایی مختلف از پسماندهای کشاورزی
- استفاده از فناوری‌های زیستی به منظور افزایش ارزش غذا و محصولات غذایی
- کنترل بهداشت مواد غذایی و رصد اصول بهداشتی از مزرعه تا سفره
- حذف و جایگزینی نگهدارنده‌های سنتزی با ترکیبات طبیعی گیاهی
- ارزیابی تناسب و پتاسیلسنجی صنایع تبدیلی
1-4- امنیت غذایی بر پایه حفاظت خاک
- بررسی وسعت بالقوه و تهیه نقشه پراکنش کشت محصولات کشاورزی در کشور
- تبیین نقش راهکارهای حفاظت خاک در تولید پایدار محصولات
- تعیین شاخص‌ها و آماره‌های امنیت غذائی متاثر از به کارگیری روش‌های حفاظت خاک
- تهیه نقشه اجرایی روش‌های حفاظت خاک در کشور به منظور دستیابی به امنیت غذایی
- شناسایی و احیا خاکهای آلوده
- تبیین نقش خاکورزی حفاظتی در بهبود تولید در کشت دیم و آبی
- راهکارهای بهبود ترسیب کربن
1-5- انرژی، پسماند و محیط زیست
- تولید زیست‌سوخت‌ها از پسماندهای کشاورزی
- تولید محصولات با ارزش افزوده بالا از پسماندهای کشاورزی و مواد غذایی (اسید لاکتیک، پکتین و ...)
- ارزش‌گذاری محصولات کشاورزی بر اساس شاخص‌های زیست محیطی
- توسعه فناوری‌های آب شیرین‌کن به ویژه با استفاده از انرژی خورشیدی، بازیافت و بازچرخانی آب و استفاده مجدد از زهآب‌ها، پساب‌ها و فاضلاب های شهری، صنعتی،کشاورزی و آب‌های شور
- استفاده از فناوری‌های انرژی خورشیدی در تامین انرژی گلخانه‌ها
- مدیریت ضایعات و پسماندهای کشاورزی
- افزایش قابلیت و ظرفیت ماشین‌های جمع آوری و تبدیل پسماندهای خشک و تر
- بهینه سازی تصفیه پساب در بخش کشاورزی و مصارف صحیح آنها
- توسعه فناوری‌های نوین، بهبود مکانیزاسیون و روش‌های کاهش مصرف انرژی در کشاورزی با تاکید بر انرژی‌های تجدیدپذیر
- روش‌های مناسب استفاده از پسماندهای محصولات کشاورزی برای تولید علوفه، تولید انرژی و یا افزودن به خاک به عنوان کود
- نقشه جامع انرژی‌های نو و تجدید پذیر کشور، با تکیه بر تأمین خارج از شبکه برق برای بخش کشاورزی
1-6- برقراری امنیت غذایی با تقویت بسترهای فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی مرتبط با منابع غذایی
- طراحی و بازاندیشی قوانین مرتبط با استاندارد در صنعت غذایی کشور
- به کار گیری ابزارهای فرهنگی-آموزشی در جهت ارتقای دانش غذایی سالم در جامعه
- توسعه فرهنگ غذایی سالم، کم نهاده و ارگانیک در جامعه
- تدوین برنامه حمایت از محصولات عذایی خانگی و کارگاهی در جهت ارتقای امنیت غذایی
- تدوین و تقویت قوانین مبارزه با ناامنی غذایی در کشور
- تدوین شیوهنامه پیشگیری از آلودگی منابع غذایی از تولید تا مصرف
- جرم انگاری جدی و مداوم در حوزه ناامنی منابع غذایی در کشور
- تقویت سهم شیلات و غذاهای دریایی در سبد غذایی خانوار
- تسهیل ارتباط بین کشاورز، بازار و صنایع وابسته
- اهمیت تشکلها، تعاونیها و ... در تقویت امنیت غذایی
1-7- ناملایمات اقلیمی
- تدوین سند جامع اقدام در برابر خشکسالی با نگرش ملی و منطقه‌ای
- تبیین نقش و تأثیرات متقابل کشاورزی و گرمایش جهانی
- سازگارسازی و کاهش پیامدها در بخشهای مختلف کشاورزی در برابر پدیده تغییر اقلیم
- راه‌های کاهش گسیل گازهای گلخانه‌ای از بخش کشاورزی و صنایع وابسته و جانبی
- نقش چرخه‌های جهانی هواشناسی (ال‌نینو، لانینا و...) بر آب و هوا و تولید محصولات
- تقویت نقش بیمه‌های کشاورزی در برابر جبران خسارات اقلیمی
- ارزیابی تأثیرات اقلیمی بر اقتصاد محلی در بخش کشاورزی
1-8- خوداتکایی در بخش دام، طیور و آبزیان
- تأثیر سموم موجود در نهاده‌ها و مکمل‌های وارداتی موجود بر سلامت مواد غذایی مصرفی
- راهکارهای کاهش وابستگی به واردات در بخش گوشت قرمز و سفید
- ارتباط بین کیفیت محصولات دامی با ناباروری در کشور
- تأثیر مکمل‌های وارداتی بر ذخایر ژنتیکی کشور
- استفاده از اسپرم وارداتی بر توان تولید صنعت دامپروری
- وابستگی به مرغ اجداد و تأثیر آن در سطح کشور و لزوم مطالعه کاربردی روی ذخایر ژنتیکی موجود
- راهکارهای ارتقای تولید غذاهای دریایی و پتانسیلهای جغرافیایی و زیرساختی توسعه آبزی پروری
1-9- تهیه بانک اطلاعاتی امنیت غذایی
- شناسنامهدار کردن تمامی تولیدکنندگان
- توسعه زیرساختهای نرمافزاری برای ارایه خدمات جهت کنترل فساد در این بخش
برگزاری نشست‌های علمی-تخصصی
| ردیف | عنوان نشست | تاریخ برگزاری | سخنرانان |
| 1 | امنیت غذایی و چالش های ساختاری | 16/06/1400 | مهندس عباس کشاورز (مشاور عالی و قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی)
دکتر اسکندر زند (مشاور وزیر و دبیر سند ملی امنیت غذایی) |
| 2 | امنیت غذایی کشور در شرایط فعلی و در برنامه‌ها | 30/06/1400 | دکتر محمد جواد عسگری (رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس)
دکتر قربانعی نعمت زاده (استاد دانشگاه) مهندس فرامک عزیز کریمی(مدیر کل دفتر امور غاتت و محصولات اساسی وزارت جهاد) |
| 3 | امنیت غذایی و نوسانات اقتصادی | 06/07/1400 | دکتر محسن علیزاده (عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی)
دکتر سید مجتبی مجاوریان (استاد دانشگاه) دکتر علی کیانی راد (رییس موسسه دژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی) |
| 4 | انتقال تجربیات کشاورزان پیشرو درکشت برنج و مدیریت برنج | 17/10/1401 | جمعی از کشاورزان پیشرو در استان مازندران |
| 5 | کشاورزی قراردادی: چالش‌ها و راهکارها | 26/10/1401 | مهندس احسان عباسپور (معاون بهبودد تولیدات گیاهی جهادکشاورزی مازندران)
دکتر مرتضی نصیری (مدیر بخش اصلاح و تهیه بذر موسسه تحقیقات برنج) دکتر اسماعیل یزدان پناه (مدیر مرکز بینالمللی تجارت برنج ایران) |
تهیه شیوهنامه حمایت از طرحهای امنیت غذایی
با توجه به اهمیت هدایت فعالیتهای پژوهشی دانشگاه به سمت مسایل امنیت غذایی، مقرر شد دبیرخانه امنیت غذایی از طرحهای مرتبط حمایت کند. در این راستا، پیشنویس این شیوهنامه در دبیرخانه تهیه شد تا در جلسات آتی کارگروه به تصویب رسیده و اجرایی شود.
تهیه کتابچه چکیده طرحهای امنیت غذایی
در این کتابچه، چکیده طرحهای پژوهشی داخلی و خارجی و چکیده پارساهای مرتبط با مسایل حوزه امنیت غذایی که در دو سال 1400 و 1401 به اتمام رسیده است جمعآوری شد.
برگزاری کارگاه تشخیص علایم خسارت برنج
نظر به اهمیت آشنایی مروجان و کشاورزان محترم با اصول علمی مرتبط، دبیرخانه امنیت غذایی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری کارگاهی آموزشی با عنوان "تشخیص علائم خسارت در برنج" از ساعت ۳۰: ۸ الی 11 روزهای 17 و 24 بهمن 1401 در سالن کنفرانس دانشکده علوم دامی و شیلات دانشگاه برگزار کرد.
در این نشست دکتر موسوی طغانی به بیان نکاتی در مورد امنیت غذایی و اهمیت وجودی غذای ایمن و کافی و تامین به موقع فرآورده های کشاورزی پرداختند و خاطر نشان کردند که یکی از عوامل مهم در خلا عملکرد برنج، عدم مبارزه اصولی و صحیح با آفات و بیماریها درطول فصل کشت این محصول است و سپس به معرفی عوامل مهم برای کنترل آفات همچون مدیریت مصرف نهادههای کشاورزی و مدیریت آب و آبیاری، نقش تسطیح زمین و زهکشی در کاهش بیماری و آفات مزرعه پرداختند. حاضران در جلسه نیز به بیان نظرات خود در این رابطه پرداختند. در ادامه دکتر موسوی طغانی اهمیت برگزاری این کارگاهها برای ارتباط بیشتر بین کشاورزان و مروجان کشاورزی با دانشگاه و سایر نهادهای دولتی به منظور همفکری و استفاده بهینه از تجربیات همدیگر را تشریح کردند.
جمعآوری پیشنهاده طرحهای پژوهشی
با توجه به اهداف مقرر در دبیرخانه، طی فراخوانی پیشنهادههای مرتبط برای تکمیل فاز صفر طرح جمعآوری شد. عناوین و مشخصات کلی این پیشنهادهها به شرح جدول ذیل میباشد:
| ردیف | عنوان طرح | مجری | هزینه طرح (میلیون ریال) |
| 1 | گسترش بسترهای سلامت محور جهت خوداتکایی در بخش دام، طیور و آبزیان | دکتر فرهادی | 1.500.000.000 |
| 2 | برقراری امنیت غذایی با ایجاد و توسعه زیرساختهای بهرهبرداری پایدار از منابع کشاورزی | دکتر فرهمندفر | 1.500.000.000 |
| 3 | امنیت غذایی بر پایه حفاظت خاک | عطااله کاویان | 1.120.000.000 |
| 4 | بررسی و امکانسنجی استفاده از سیستم آبیاری زیرسطحی در ایران | مجتبی خوش روش | 300.000.000 |
| 5 | بررسی وضع موجود و آشکارسازی اثرات تغییر اقلیم بر امنیت غذایی | رضا نوروز ولاشدی | 322.000.000 |
| 6 | بررسی ارتقای امنیت غذایی با تقویت بسترهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی | فاطمه رزاقی بورخانی | 1.850.000.000 |
| 7 | بررسی پتانسیل کشت و تولید محصولات استراتژیک با استفاده از آب شور | سید مصطفی عمادی | 300.000.000 |
| 8 | بررسی و اریه راهکارهای بهبود حاصلخیزی خاک بیابانهای کشور به ویژه با استفاده از فناوری نانو | سید مصطفی عمادی | 250.000.000
|
| 9 | بررسی مسئله امنیت غذایی در کشاورزی در شرایط تحریم و خشکسالی | سمیه شیرزادی لسکوکلایه | 90.000.000 |
| 10 | بررسی اثرات تغییر اقلیم بر امنیت غذایی استان مازندران (مطالعه موردی: شهرستان ساری) | سمیه شیرزادی لسکو کلایه | 89،000،000 |
| 11 | کشاورزی دقیق | دکتر متولی | 363.300.000 |
| 12 | اهمیت پیوند امنیت آب، انرژی و غذا با تاکید بر مدیریت پسماند و محیط زیست در ایران | دکتر متولی | 2،368،000،000 |
| 13 | اقلیم و امنیت غذایی | مهدی نادی | 1،500،000،000 |
| 14 | تبیین پتانسیل امنیت غذایی در کشور | یاسر یعقوبیان | 2.000.000.000 |
| مجموع | 13.552.300.000 |